Ceangal Choimhearsnachdan air a’ Chosta: Rannsachadh cheanglaichean eadar nòsan iasgaich ann an coimhearsnachdan na h-Alba

Tha Colmcille’ prògram com-pàirteachais a tha ag adhartachadh dualchas cànanach is cultarach co-roinnte na h-Èireann agus na h-Alba’ a’ cur taic ri rannsachadh ùr a tha a’ coimhead ris na ceanglaichean eadar nòsan iasgaich coimhearsnachdan nan eilean san dà dhùthaich.

Bheir maoineachadh Cholmcille cothrom do dh’™Iain MacFhionghain às an Eilean Sgitheanach  diofar thaobhan de dhualchas iasgaich Arainn Mhòir ann an Sgìre Dhùn nan Gall agus Barraigh sna h-Eileanan Siar a rannsachadh. Gheibh e taic bho Liam Caimbeul à Dùn nan Gall. Tha an dithis air a bhith ag obair ann an Oilthigh Ulaidh. Tha iad air a bhith a’ rannsachadh cuid de na creideasan is cleachdaidhean sònraichte co-cheangailte ris an fhearann agus ri nàdar a tha nam pàirt iomlan den chultar Ghàidhlig, agus ri ceanglaichean eadar na nòsan sin agus cleachdaidhean obrach traidiseanta.

Chaidh an rannsachadh sin a spreagadh nuair a mhothaich Iain, a bha a’ fuireach ann an Èirinn aig an àm, gun robh coimhearsnachdan ann an Arainn Mòr agus Barraigh a’ cur an aghaidh reachdas àrainneachdail an riaghaltais, a bhathar an dùil a bheireadh buaidh air an iasgach.

Thuirt Iain: “Ged a tha na cùisean sònraichte glè fhaicsinneach’ bacadh air iasgach bhradan le lìn drioftaidh ann an Dùn nan Gall agus comharrachadh àrainneachdail san amharc anns na h-uisgeachan mu thimcheall Bharraigh’ tha draghan air na h-eileanaich mun chunnart a thaobh obraichean san iasgach, mun chall àireamh sluaigh a dh’™fhaodadh a thighinn gu bith agus a’ bhuaidh a dh’™fhaodadh a bhith aige air brìgh na beatha anns na
h-eileanan.’

Bidh an rannsachadh, a tha a’ faotainn taic bho Cholmcille, a’ sireadh ri ceanglaichean a stèidheachadh agus a dhaingneachadh, eadar an dà chuid cleachdaidhean is nòsan
co-cheangailte ris a’ mhuir a chaidh a chlàradh roimhe agus modhan iasgaich an latha
an-diugh. Bidh na rannsaichean a’ ceasnachadh iasgairean nan eilean mu dhòighean stiùiridh iasgaireachd san àm a dh’™fhalbh, mu na h-atharrachaidhean a chunnaic iad nam beatha fhèin agus mu dheidhinn nan adhbharan a tha iad a’ faireachdainn cho làidir mu chudromachd na mara mar phàirt de an dòigh-beatha, chun na h-ìre agus gu bheil iad deònach seasamh an aghaidh pròiseasan co-dhùnaidh an riaghaltais aca.

Thuirt Iain cuideachd:’Tha an rannsachadh a tha mi fhìn agus Liam air a bhith a’ dèanamh a’ nochdadh gu bheil sluagh na Gàidhlig air a bhith a-riamh a’ faicinn an t-saoghail nàdarraich ann an dòigh shònraichte. Bhon dòigh smaoineachaidh seo mun t-saoghal, tha sinn air cleachdaidhean a chruthachadh a thaobh mar a bhathar a’ dùileachadh do dhaoine a bhith beò air an fhearann, agus a bhith ag obair’s a’ dèanamh feum de ghoireasan mara is fearainn. Is ann bho na creideasan tùsail sin, mar eisimpleir, a thàinig an t-siostam croitearachd ann an Alba.

‘Tha sinn air leth taingeil do Cholmcille airson an cothrom a thoirt dhuinn an obair seo a choileanadh, obair a bhios a’ sgrùdadh mar a dh’™fhaodadh nòsan iasgaich nan coimhearsnachdan Gàidhlig freagradh air an dòigh smaoineachaidh seo air an t-saoghal.’

Thuirt Liam Caimbeul, a thogadh ann am Burt ann an Dùn nan Gall:

‘Tha an dithis againn air mothachadh bhon rannsachadh againn gu bheil am faireachdainn làidir mu bhuntainneas agus uallach don àite àraich’ ris an canar dùthchas sa Ghàidhlig’ air a bhith na adhbhar spreagaidh cudromach anns na h-iomairtean a tha a’ cur taic ri diofar thaobhan de ar cultar.

‘Tha e doirbh am facal Dùthchas a mhìneachadh ach tha e a’ giùlain mothachadh don bhuntainneas a tha neach a’ faireachdainn airson àite’ buntainneas a tha a’ tighinn beò tron cheangal a tha aig neach don àite  aca ann an sgeulachd, òran, obair an fhearainn agus nan cuimhne air na daoine a bha a’ fuireach ann.’

Thuirt Iain MacFhionghain:

‘Tha tuigse a’ sìor fhàs gu h-eadar-nàiseanta mu chudromachd dhualchasan eadar-mheasgte cultarach a’ chinne-daonna agus na cànanan a tha a’ lìbhrigeadh na h-iomadachd sin. Tha tèarmann ga chur an sàs gus an cuideachadh agus an dìon.

‘Aig an aon àm, tha poileasaidhean iasgaich a’ gluasad a dh’™ionnsaigh buileachadh barrachd uallaich air na h-iasgairean fhèin, a’ tairgsinn dhaibh comas air barrachd cho-dhùnaidhean a dhèanamh gu h-ionadail air mar a tha iasgach ga choileanadh ann an uisgeachan na h-Alba agus na h-Èireann.

‘Bhiodh e gu buannachd mhòr nam b’ urrainn do dhòighean labhairt agus smaoineachaidh luchd na Gàidhlig mun t-saoghal a bhith air an cumail suas agus air an cuideachadh aig an aon àm ri dìon na h-àrainneachd nàdarraich a tha mar phàirt de ar dùthchas.’